Türkiye’de Tarımsal Destekleme Uygulamaları: Yağlık Ayçiçeği Üretimi-Çanakkale İli Örneği
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15053938Anahtar Kelimeler:
Tarımsal Destekleme, Yağlık Ayçiçeği, Fark Desteği, Mazot Desteği, Gübre Desteği, ÇanakkaleÖzet
Dünya genelinde tarım sektörü barındırmış olduğu bazı temel özellikleri nedeniyle korunmakta ve desteklenmektedir. OECD tarafından 54 ülke dikkate alınarak hazırlanan raporda 2020-2022 döneminde yıllık bazda tarım sektörüne ayrılan kaynak miktarının 851 milyar ABD$, doğrudan üreticilere yapılan transfer miktarının ise 333 milyar ABD$ olarak gerçekleştiği belirtilmektedir. Türkiye’de tarımsal destek ödemeleri 2006 yılında kabul edilen 5488 Sayılı Tarım Kanunu’na göre yapılmaktadır. Tarım Kanunu’nun 21. maddesine göre tarımsal üretime verilen destek miktarının ülke gayri safi milli gelirinin %1’inden az olamayacağı hükme bağlamıştır. Ancak Türkiye’de tarımsal destekleme ödemelerinin ülke gayrisafi yurtiçi hasılasındaki payı 2006 yılında %0,60 iken bu oran 2022 yılında %0,27 seviyesine düşmüştür. Yapılan çalışma 2022 yılında Türkiye’de üreticilere yapılması gereken tarımsal destek tutarının sadece %26,92’sinin ödenebildiğini ortaya koymuştur. Bu çalışmada Çanakkale ilinde Tabakalı Örnekleme Yöntemi ile belirlenen 75 tarım işletmesinden elde edilen veriler kullanılarak üreticilerin yağlık ayçiçeğinde uygulanan tarımsal desteklere bakış açıları incelenmiştir. Yapılan çalışmada üreticilerin fark desteği, mazot ve gübre desteğinden faydalanma oranlarının %95’in üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Yürütülen araştırma üreticilerin %94,67’sinin fark desteği birim fiyatını yeterli bulmadıklarını göstermiştir. Araştırma bulgularına göre üreticilerin %92’si mazot desteği birim fiyatının, %86,67’si de gübre desteği birim fiyatının yeterli düzeyde olmadığını beyan etmişlerdir. Çalışma sonuçlarına göre üreticilerin %37,33’ü yağlık ayçiçeğinde uygulanan desteklerin ürün maliyetinde azalmaya neden olduğunu, %8’i ise ürün gelirinde artışa sebep olduğunu bildirmişlerdir. Yapılan araştırma incelenen işletmelerde ortalama 236,93 kg/da yağlık ayçiçeği verim miktarı dikkate alındığında, desteklemeler hariç ürün gelirinin 515,32 TL/da iken bu değerin desteklemeler dâhil 639,09 TL/da düzeyine ulaştığını ortaya koymuştur. Diğer bir ifade ile yağlık ayçiçeğinde uygulanan tarımsal destekler ürün gelirinde %24,02’lik artış sağlamıştır. Ancak bu artış miktarı ve oran diğer araştırma bulguları ile karşılaştırıldığında Türkiye’de her geçen yıl bir önceki yıla göre yağlık ayçiçeği ürün gelirinde tarımsal desteklerin katkısının hem reel düzeyde hem de oransal olarak azaldığını göstermektedir. Bu bağlamda ülke genelinde yağlık ayçiçeği üretiminin daha cazip hale gelebilmesi için; fark desteği birim fiyatının üretici gelirini artırma düzeyine etkisini, mazot ve gübre ve tohum desteği birim fiyatlarının ise belirtilen girdilerin ürün maliyetindeki payları dikkate alınarak reel bazda belirlenmelidir. Yapılan çalışma ülke genelinde yağlık ayçiçeği üretiminin artırılabilmesi için; üretimin sulu alanlarda yapılması, bu ürüne marjinal alanlarda daha yer verilmesi, daha yüksek yağ içeriğine sahip tohumların kullanılmasının büyük önem taşıdığını ortaya koymuştur.
Referanslar
Abay, C., Türkekul, B., Ören, M.N., Gürer, B., Özalp, B., 2017. Türkiye'de üreticilerin tarımsal desteklerden faydalanma durumu üzerine inceleme. Balkan and Near Eastern Journal of Social Sciences, 3(1): 130-136.
Adams, G., Westhoff, P., Willott, B., Young II, R.E., 2001. Do ‘decoupled’ payments affect U.S. crop area? Preliminary evidence from 1997-2000. American Journal of Agricultural Economics, 83(5): 1190-1195.
Ahmad, I., Muhstaq, M.S., Ilyas, M., Anjum, M.A., Hammad, A., Safdar, M.H., 2022. Impact of inputs price subsidy on sunflower production in Punjab, Pakistan: A mode of productivity enhancement. Journal of Arable Crops and Marketing, 04(01): 61-70.
Aktas, E., Altiok, M., Songur, M., 2015. Effects on agricultural production in different countries comparative analysis of agricultural support policies. Anadolu University Journal of Social Sciences, 15(4): 55-74.
Anton, J., Mouel, L.C., 2004. Do counter-cyclical payments in the 2002 US Farm Act create incentives to produce? Agricultural Economics, 31(2): 277–284.
Becker, D.A., Judge, P.R., 2014. Evidence of distortionary effects of decoupled payments in US indica rice production. Atlantic Economic Journal, 42(3): 265-275.
Bulut, E., 2020. Türkiye’de uygulanan tarımsal destekleme politikalarının üretim etkisi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Bulut, E., Bayraktar, Y., 2023. Do agricultural supports affect production? A panel ARDL analysis of Turkey. Journal of Agricultural Sciences, 29(1): 249-261.
Canbay, Ş., 2021. Does agricultural support policy affect crop production in Turkey? Bartin University Journal of Faculty of Economics and Administrative Sciences, 12(23): 130-140.
Doğan, H.G., Kan, M., Kan, A., 2018. Evaluation of the effect of deficiency payment supports on the producer’s decisions of the some cereal crops in Turkey. Journal of Social Sciences of Mus Alparslan University, 6(6): 945-951.
Düğmeci, H., Çelik, Y., 2020. Konya ili çumra ilçesinde yağlık ayçiçeği üretim maliyetinin tespiti üzerine bir araştırma. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 7(3): 682-690.
Erdal, G., Erdal, H., Gürkan, M., 2013. Türkiye’de uygulanan tarımsal desteklerin üretici açısından değerlendirilmesi (Kahramanmaraş ili örneği). International Journal of Social and Economic Sciences, 3(2): 92-98.
Erdal, G., Erdal, H., Çiçek, A., 2020. An analysis of the effects of livestock support policies on breeders: An example of TR83 Region in Turkey. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 8(11): 2378-2387.
Erdal, H., Erdal, G., Ayyildiz, B., 2021. Are support policies for sustainable livestock ımportant? Causality between animal existence and support policies: VECM analysis for Turkey. The Journal of Animal & Plant Sciences, 31(1): 254-264.
FAO, 2024. Faostat. Food and Agriculture Organization of The United Nations. Production-Trade (Crops and livestock products) (https://www.fao.org/faostat/en/#data/TCL), (Erişim Tarihi: 05.01.2025).
Frandsen, E.S., Gersfelt, B., Jensen, G.H., 2003. The impacts of redesigning european agricultural support. Review of Urban and Regional Development Studies, 15(2): 106-131.
Gence, F., 2019. Kahramanmaraş ilinde çerezlik ayçiçeği üretim faaliyetinin ekonomik analizi. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş.
Göçmez, U., 2014. Türkiye’de son 10 yılda uygulanan tarım politikaları ve yaşanan ekonomik gelişmeler çerçevesinde yağlık ayçiçeği üretici gelirlerindeki değişimler. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Karakaya, M.C., 2023. OECD Ülkelerinde tarımsal destekleme politikalarının tarımsal verimlilik üzerindeki etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Keleş, G., Yılmaz, S., 2019. The share of subsidies in income of cereals farmers in Türkiye. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 6(4): 814-821.
Konyalı, S., 2017. Sunflower production and agricultural policies in Turkey. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 6(4): 11-19.
Levine, R., Renelt, D., 1992. A sensitivity analysis of cross-country growth regressions. The American Economic Review, 82(4): 942-963.
Lukomets, A.V., 2024. Impact of government support on oilseeds production. In: Sergi, B.S., Popkova, E.G., Ostrovskaya, A.A., Chursin, A.A., Ragulina, Y.V. (eds) Ecological Footprint of the Modern Economy and the Ways to Reduce It. Advances in Science, Technology & Innovation. Springer, Cham.
Munćan, P., Božić, D., 2013. The effects of input subsidies on field crop production in Serbia. Economics of Agriculture, 60(3): 585-594.
OECD, 2023. Agricultural Policy Monitoring and Evaluation 2023: Adapting Agriculture to Climate Change. OECD Publishing, Paris, France.
Önder, K., Şahin, M., 2023. Destekleme primlerinin ayçiçeği arzı üzerindeki etkisi: ARDL modeli. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1): 313-333.
Paula, S., Constant, T.V., Elena, S., Mihai, M.M., Elena, S., Ciprian, M.D., 2023. Subsidies’ impacts on technical–economic indicators in large crop farms. Agriculture, 2023(13): 1712.
Resmi Gazete, 2006. “Tarım Kanunu”. Kabul Tarihi: 18.04.206, Kanun No: 5488, Resmî Gazete Yayım Tarihi: 25.04.2006, Sayı: 26149.
Resmi Gazete, 2023. “2023 Yılında Yapılacak Tarımsal Desteklemeler ve 2024 yılında Uygulanacak Sertifikalı Tohum Kullanım Desteklerine İlişkin Cumhurbaşkanı Kararı”. 15 Eylül 2023, Sayı: 32310.
Resmi Gazete, 2024. 2025-2027 Yıllarında Yapılacak Bitkisel Üretime Yönelik Desteklemeler ile Diğer Bazı Tarımsal Desteklemelere İlişkin Karar. (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/08/20240829.pdf), (Erişim Tarihi: 05.01.2025).
Sağdıç, E., Çakmak, E., 2021. Tarımsal destek ödemeleri ile tarımsal üretim düzeyi arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 10(2): 1858-1880.
Semerci, A., 2013. The effects of agricultural subsidies on sunflower cultivation and farmers’ income: evidence from Turkey, Pakistan Journal of Agricultural Sciences, 50(1): 139-145.
Semerci, A., 2016. Effects of agricultural supports on farmer’s revenue and product costs: The case of Turkey. Custos e @Gronegócio On Line, 12(3): 71-96.
Semerci, A., 2019a. Yağlık ayçiçeği üretiminin ekonomik analizi: Kırklareli ili örneği. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 6(4): 616–623.
Semerci, A., 2019b. Cost analysis of oily sunflower production: the case of Tekirdağ Province, Turkey. Custos e @gronegócio on line, 15(2): 167-191.
Semerci, A., 2021. Tarımsal destekleme uygulamalarının ürün geliri, üretim maliyeti ve brüt kar değeri üzerine etkileri. EJONS International Journal, 5(18): 169-185.
Semerci, A., Durmuş, E., 2021. Analysis of oily sunflower production in Turkey. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 9(1): 56-62.
TCCSBB, 2024a. Tarım Destekleri ve Piyasa Düzenlemeleri. 2024 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı. (https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/10/2024-Yili-Cumhurbaskanligi-Yillik-Programi.pdf), (Erişim Tarihi: 05.01.2025).
TCCSBB, 2024b. TC Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2024. (https://www.sbb.gov.tr/tarim-ve-gida-gostergeleri/#prettyPhoto[rel-16770-263876684]/0), (Erişim Tarihi: 05.01.2025).
TOB, 2020. Çanakkale Tarım İl Müdürlüğü. 2020 Çanakkale Brifing Raporu. (https://canakkale.tarimorman.gov.tr/Menu/17/Brifing.), (Erişim Tarihi: 05.01.2025)
TOB, 2023. Tarım ve Orman Bakanlığı 2022 Yılı İdare Faaliyet Raporu. Şubat, 2023. Ankara (https://www.tarimorman.gov.tr/SGB/Belgeler/Bakanl%C4%B1k_Faaliyet_Raporlar%C4%B1/TOB%202022%20YILI%20I%CC%87DARE%20FAALI%CC%87YET%20RAPORU.pdf), (Erişim Tarihi: 20.03.2024).
TÜİK, 2024. “Üretim Yöntemi ile Cari Fiyatlarla Yıllık GSYH”, (https://data.tuik.gov.tr), (Erişim Tarihi: 05.01.2025).
Weber, G.J., Key, N., 2012. How much do decoupled payments affect production? An instrumental variable approach with panel data. American Journal of Agricultural Economics, 94(1): 52-66.
Yamane, T., 1967. Elementary Sampling Theory. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice- Hall, Inc., 405 pp. USA.
Yüksek, E., 2019. Adana ilinde yağlık ayçiçeği üretim faaliyetinin ekonomik analizi. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Üniversitesi Lisansüstü Fen Bilimleri Enstitüsü, Kahramanmaraş.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 EJONS Uluslararası Matematik, Mühendislik ve Doğa Bilimleri Dergisi
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
