Sağlık Hizmetlerinin Karbon Ayak İzi: Görsel Haritalama Tekniği İle Bibliyometrik Bir Analiz

Özet

Bu araştırmanın temel amacı, sağlık hizmetleri alanında yürütülen karbon ayak izi konulu bilimsel çalışmaların geçmişinin ve bugününün önde gelen eğilimlerine yönelik bibliyometrik genel bir bakış sunulmasıdır. Bu amaçla Web of Science veri tabanında yayınlanan toplam 626 çalışma incelenmiştir. Elde edilen veri setinde analiz için VOSviewer yazılımı kullanılmıştır. Bu alanda ilk çalışmanın 2009 yılında yayınlandığı, en fazla çalışma ve en fazla atıf sayısının 2024 yılına ait olduğu ve çalışmaların neredeyse tamamının İngilizce dilinde yazıldığı belirlenmiştir. Özellikle 2020 yılı ve sonrası çalışma ve atıf sayısında sürekli artış saptanmıştır. En üretken yazar “Forbes Mcgain”; en üretken ülke “İngiltere”; en üretken üniversite “University of Sydney” olmuştur. Çalışmaların WOS kategorileri incelendiğinde çalışmaların daha çok “Environmental Sciences” kategorisinide bulunduğu, doküman tipleri incelendiğinde ise, araştırma makalelerinin toplam çalışmaların %75’ini oluşturduğu, sonuçlar arasındadır. Ağ haritasına göre, en çok kullanılan anahtar kelime karbon ayak izi olmuştur. Sonrasında ise iklim değişikliği, sürdürülebilirlik, çevre, çevresel sürdürülebilirlik, sağlık hizmetleri, yaşam döngüsü değerlendirmesi anahtar kelimelerinin sıklıkla kullanıldığı saptanmıştır. Yıllar açısından en çok kullanılan ilk dört anahtar kelime olan karbon ayak izi, iklim değişikliği, çevre ve sürdürülebilirlik kelimelerinin hala ön planda olduğu sonuçlar arasındadır. Bununla birlikte cerrahi, covid-19, halk sağlığı, sağlıkta sürdürülebilirlik, gezegen sağlığı, yapay zeka, endoskopi ve sağlık politikası anahtar kelimelerinin sadece 2020 yılı ve sonrasında yapılan çalışmalarda yer aldığı saptanmıştır. En çok atıf yapılan dergi “Lancet Planetary Health”, en çok atıf yapılan yazar aynı zamanda en üretken yazar olan “Forbes Mcgain” olmuştur. Ortak yazarlık analizinde İngiltere en fazla işbirliği içinde olan ülke iken, üniversitelere bakıldığında “University of Melbourne” en fazla işbirliğine sahiptir. Türkiye’de ise, konu ile ilgili son derece az çalışmanın yer aldığı ve işbirliğinin oldukça az sayıda gerçekleştiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu çalışma, konu ile ilgili geniş bir bakış açısı sunarak araştırmacılara kapsamlı bir panoramik değerlendirme yapma imkanı sağlayacaktır.