SITMA TEDAVİSİNDE KULLANILAN BİTKİSEL BİYOAKTİF DOĞAL ÜRÜNLER

Özet

Dünya çapında 200 milyon civarındaki yıllık vaka sayısıyla sıtma, bulaşıcı hastalıklara bağlı olarak gelişen ölüm nedenleri arasında dünya çapında beşinci sırada olup, her yıl 400 binden fazla yaşama mal olur. Sıtma tedavisinde yaygın olarak kullanılan bitki kökenli iki ilaç vardır: Kinin ve artemisinin. Kinin en eski sıtma ilacıdır. And Dağları’nın yerli halkı olan Keçuvalar Cinchona (Kınakına) ağacı kabuğundan elde ettikleri tozu şekerli suyla karıştırıp sıtma olanlara içirerek onları iyileştiriyordu. Fransız kimyacı Pierre Joseph Pelletier ve Fransız eczacı Joseph Bienaimé Caventou, ilk kez 1632 yılında Avrupalı misyonerler tarafından Peru’dan Avrupa’ya getirilen kınakına kabuğundan etken maddeyi 1820’de izole ettiler ve ona kinin adını verdiler. Kinin 1944 yılında Amerikalı organik kimyacılar Robert Burns Woodward ve William von Eggers Doering tarafından laboratuvarda sentezlenebildi. Kinin türevleri günümüzde sıtma dışında kanser ve kovid-19 dahil çeşitli hastalıkların tedavisinde de kullanılmaktadır. Artemisinin, 1972 yılında Çinli bir farmasötik kimyacı olan Youyou Tu tarafından Artemisia annua’nın yapraklarından izole edildi. Youyou To ve ekibi daha sonra artemisininden daha dayanıklı ve on kat daha etkili olan dihidroartemisinini geliştirdiler. Youyou Tu, bu çalışmalarıyla 2015 Nobel Tıp Ödülü’ne layık görüldü. Bu derleme makalede kinin ve artemisinin kimyasal ve biyolojik özellikleri yanında tarihsel açıdan da ele alınmıştır.