Havacılık Alanındaki Yabancı Madde Hasarı’nın (YAMAHA’nın) Nedenleri ve Sonuçlarının Maliyet Kayıpları Bakımından İncelenmesi

İlker İNAN

doi:10.5281/zenodo.13825422

Yazarlar

İlker İNAN Maltepe Üniversitesi, Meslek Yüksekokulu, Uçak Teknolojisi Programı, 34857, İstanbul, Maltepe https://orcid.org/0000-0001-6151-6690

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.13825422

Anahtar Kelimeler:

Yabancı madde atıkları, Yabancı madde hasarı, Uçuş emniyeti, Havalimanı teknolojileri, Pist yolu tespiti, Taksi yolu tespiti

Özet

Hava araçları kaza ve olaylarının nedenleri sınıflandırıldığında, havacılıkta insan faktörleri, teknik faktörler (malzeme, bakım, onarım, revizyon, vb.), çevresel faktörler ve diğer faktörler ön plana çıkmaktadır. Hava aracı dışındaki nesnelerden kaynaklı hava aracı hasarı, literatürde YAMAHA (Yabancı Madde Hasarı) olarak tanımlanmaktadır. YAMAHA’dan dolayı geçmişten günümüzde birçok kez uçak kazaları yaşanmış ve bunların birkaçı can kayıplarına neden olmuştur.

Havacılıkta YAMAHA (FOD: Foreign Object Damage) terimi, bir uçağa veya sisteme yabancı herhangi bir parçacık veya maddeye denir ve uçağa verilen herhangi bir hasarı ifade eder. Bununla birlikte FOD kısaltması, literatürde Yabancı Madde Döküntüsü (Foreign Object Debris) olarak kullanılmış ve havaalanlarındaki yabancı madde döküntüsünün bulunmasının uygun olmadığı ve istenmeyen bölgelerde; personele, uçaklara ve donanıma (ekipmana) zarar verebilen maddeler olarak da tarif edilmiştir.

YAMAHA, havacılık bakım endüstrisinde bir hava aracının güvenlik seviyesini düşüren büyük bir teknik sorundur; ancak bu sorun doğru ve hassas yöntemler kullanılarak kontrol altına alınıp asgari seviyeye düşürülebilmektedir. Bu amaçla hasara neden olabilecek yabancı madde döküntülerinin (atıklarının) tespitinde havalimanlarında kullanılan Argos AI-FOD, X-Sight –FODetect, Trex Enterprises -FOD Finder, Tarsier Radar, FODRAD, sentetik açıklıklı radar, evrişimsel sinir ağları, vb.birtakım otomatik yöntemler geliştirilmiştir.

Konu ile ilgili yayımlanmış birçok yayın tarandığında hava aracı kaza ve olayları konusunda daha çok “İnsan Faktörü”nün incelendiği anlaşılmaktadır; ancak YAMAHA nedenli birçok vaka mevcuttur. Bu çalışma; havacılıkta yabancı madde hasarını meydana getiren kaynakların neler olduğu ve yabancı madde hasarı vakalarının önlenmesine yönelik yöntemlere odaklanmış olup aynı zamanda çalışma kapsamında bu vakaların hava araçlarında emniyet ve maliyet etkisi de incelenmiştir.

Referanslar

Boeing Comp,- Aero No.1, B. Bachtel, 1998.

Basut, F. (2024). Yabancı Madde Hasarı Kaynaklı Hava Aracı Kazalarında İnsan Faktörünün Değerlendirilmesi: Concorde Uçak Kazası Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Gebze Teknik Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Gebze.

Changwa, H. (2022). FOD Detection Modelusing Virtual Image and Drone. (Master Thesis). Seoul National University Department of Architecture & Architectural Engineering, South Korea.

Diler, A., 2006. KUŞ ÇARPMALARI. UTED Aylık Havacılık Dergisi, 174, 33-36.

Düzgün, M., Çotuksöken, B., Kul, R. H., Türkoğan, A., Aydoğan, S., Tezer, G., Vatandaş O. E., Uyanık H., Saraçyakupoğlu T. (2019), Uluslararası Havacılığın Temelleri, 1. Basım, Nobel Yayınevi.

El-Sayed, A. F. (2019). Bird Strike in Aviation, CRC Press, Taylor&Francis Group.

El-Sayed, A. F. (2022). Foreign Object Damage and Debris in Aviation, (pp. 6). CRC Press, Taylor&Francis Group.

FAA Advisory Circular No:150/5210-24, Airport Foreign Object Debris (FOD) Management, 09/30/2010.

Insight SRI, (2008). The Economic Cost of FOD to Airlines.

Rafiq, H. A., Manarvi I., A., Iqbal, A. (2013). Identification of Major FOD Contributors in Aviation Industry, Business Science Reference.

Przedpelski, Z. J., Casadevall, T. J. (1991). IMPACT OF VOLCANIC ASH FROM 15 DECEMBER REDOUBT VOLCANO ERUPTION ON GE CF6-80C2 TURBOFAN ENGINES. Volcanic Ash and Aviation Safety: Proceedings of the First International Symposium on Volcanic Ash and Aviation Safety, 2047, 129-135.

SHT-OLAY: Sivil Havacılık Emniyet Olaylarının Raporlanmasına Dair Talimat, SHGM, 31.12.2012, Değişiklik No.2.

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, Emniyet Olayları Yıllık Bülteni -2020.

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, Emniyet Olayları Yıllık Bülteni -2021.

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, Emniyet Olayları Yıllık Bülteni -2022.

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, Apron Operasyonları Emniyet Kılavuzu.

Özbakır, Y., (1996) . Kuş Çarpması. Türk Hava Kuvvetleri Uçuş Emniyet Dergisi, 148, 20-23.

Özkan, V. (2021). Havaalanı Pat Sahasında Bölgesel Evrişimsel Sinir Ağı Mimarileri ile Yabancı Madde Tespiti. (Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.

Şahar, H., 1996. MEYDANLARDA UÇAK-KUŞ ÇARPMALARINI ÖNLEMEK İÇİN ALINAN TEBİRLER. Türk Hava Kuvvetleri Uçuş Emniyet Dergisi, 140, 22.

Uludağ, A. (1996). Uçak Periyodik Bakımlarında YAMAHA ve YER EMNİYETİ. Türk Hava Kuvvetleri Uçak Bakım Bülteni, 13, 11-12.

Üstüntepe, L. (2003). FOD (Foreign Object Damage) YABANCI MADDE HASARI. UTED Aylık Havacılık Dergisi, 135, 30-31.

Url-1: https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/pdf/kurumsal/yayinlar/Apron_Operasyonlari_Emniyet.pdf

Url-2: https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/pdf/kurumsal/yayinlar/Emniyet_Yonetimi_El_Kitabi.pdf

Url-3: https://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/pdf/kurumsal/yayinlar/Annex_14_Cilt-1_2.Baski-Kasim2010.pdf

Url-4: https://getfods.com/blog/case-studies/ohare-international-airport

Url-5: https://getfods.com/rip-rap-erosion-control

Url-6: https://www.news.com.au/travel/travel-updates/incidents/chilling-final-words-of-concorde-pilot/news-story/fe6f97d3f49936d5229b547ef677aaf5

Url-7: https://jornadadiscover.com.br/o-desastre-tragico-do-concorde-o-aviao-supersonico/

Url-8: http://news.bbc.co.uk/2/hi/sci/tech/8621992.stm

Url-9: https://havkar.com/en/blog/view/meteorological-hazards-for-an-aircraft/101